Foydalanuvchi identifikatsiyasi (UID)
Operatsion tizimlar 4 xil toifaga bo’linadi:
- RealVaqt Operatsion tizimlari
- Bir foydalanuvchili yagona vazifali
- Bir foydalanuvchi ko’p vazifali
- Ko’p foydalanuvchili ko’p vazifali
Linux operatsion tizimi ko’p foydalanuvchili va ko’p vazifali tizim hisoblanadi. Foydalanuvchi nomlari Linuxda quyidagi qoidalar asosida yaratiladi:
- Maksimal uzunligi 32 simvoldan tashkil topadi;
- Istalgan belgi qatnashishi mumkin (yangi qator belgisi va ikkinuqta) dan tashqari;
- Qisqa va eslab qolishga qulay nom.
User Identifier (UID)
- 0 dan to 2^32-1 gacha son;
- Foydalanuvchi identifikatori;
- Operatsion tizim foydalanuvchilarni UID bo’yicha aniqlaydi.
Linuxda foydalanuvchilarning 2 turi mavjud:
- root (UID 0)
- Others (UID 0 dan tashqarilar)
Qolgan foydalanuvchilarning o’zi ham 2 turga bo’linadi: 1) Xizmatlar uchun 2) Foydalanuvchi uchun.
Deamon – *NIX tizimlaridagi dastur bo’lib, tizim bilan birga ishga tushadi va orqa fon rejimida ishlaydi. Masalan, httpd, ftpd, sshd…
cat /etc/passwd
root – bu foydalanuvchi nomi.
x – bu oldinlari parol bo’lgan, hozirda barcha foydalanuvchilarda x belgisi qo’yiladi.
0 – bu UID
0 – bu GID
root: – bu izoh
/root – bu foydalanuvchi uy manzili
/bin/bash – bu foydalanuvchining buyruq interpretatori
cat /etc/group
adm – bu guruh nomi
x – bu oldinlari parol bo’lgan, hozirda barcha foydalanuvchilarda x belgisi qo’yiladi.
4 – GID
syslog, pro – bu shu guruhga a’zo foydalanuvchilar
id pro
sudo usermod -aG mail pro
sudo cat /etc/shadow
Identifikatsiya |Autentifikatsiya | Avtorizatsiya
Foydalanuvchi yaratish va o’chirish
sudo useradd username
sudo passwd username
sudo useradd -m username
ls -la /home/username/
sudo useradd -g users username
sudo useradd -g users -G wheel,developers username
userdel username
userdel -r username
userdel -f username
Linux operatsion tizimida fayllarga ruxsatlar
- Read (r) : O’qish ruxsati fayl mazmunini ochish va o’qish imkonini beradi. Lekin siz faylda hech qanday tahrir yoki o’zgartirish qila olmaysiz.
- Write (w) : Yozish ruxsati faylni tahrirlash, oʻchirish yoki nomini oʻzgartirish imkonini beradi. Misol uchun, agar fayl katalogda mavjud bo’lsa va yozish uchun ruxsat katalogda emas, balki faylda o’rnatilgan bo’lsa, unda siz fayl mazmunini tahrirlashingiz mumkin, lekin uni o’chira olmaysiz yoki nomini o’zgartira olmaysiz.
- Execute (x): Unix tipidagi tizimda siz bajarish ruxsati o’rnatilmasa, dasturni ishga tushira olmaysiz yoki bajara olmaysiz. Ammo Windowsda bunday ruxsat mavjud emas.
Ruxsatlar quyida keltirilgan:
| Ruxsat | Faylda | Katalogda |
|---|---|---|
| r (read) | fayl kontentini o’qish mumkin (cat) | katalog kontentini o’qish mumkin (ls) |
| w (write) | fayl kontentini o’zgartirish mumkin (vi) | katalogda fayl yaratish mumkin (touch) |
| x (execute) | faylni ishga tushirish mumkin | katalogga kirish mumkin (cd) |
