Operatsion tizimlar va ularning tarixi

Operatsion tizim nima uchun kerak?

Birinchi kompyuterning umumiy nomlanishi

• ENIAC – 1945 yil;
• Hisoblash quvvati 357 ko’paytirish amali yoki sekundiga 5000 amal qo’shish;
• O’nlik sanoq tizimi;
• Asosiy elementi lampa bo’lgan.

Kompyuterlarning rivojlanishi

Dasturchilar

Qiziqarli fakt: Dastlabki dasturchi Lady Ada Loverace

Dastur yaratish

Fon Neyman arxitekturasidagi dastlabki hisoblash mashinasi

• EDSAC – 1947 yil;
• Tashqi xotira yo’q, buyruqlar va ma’lumotlar yagona xotirada saqlangan;

Multics (Multiplexed Information and Computing Service) dastlabki operatsion tizim

• 1965 yil;
• GE-645 36 bitli mainfreym uchun ishlab chiqilgan;
• Operatsion tizim vaqtni taqsimlash orqali dastur bajargan.

Multics afzalliklari:

• Fayl tizimi to’liq markazlashgan holatda loyihalangan va ishlab chiqilgan;
• Virtual xotira ko’p segmentli holatda ishlab chiqilgan;
• Birinchi marta dinamik aloqa (dinamic linking) kutubxonasi bilan dasturlangan.

Operatsion tizimlarning rivojlanishi

Operatsion tizim funksiyalari

• Dastur so’rovlarini bajarish (kiritish, chiqarish ma’lumotlari, boshqa dasturlarni ishga tushirish va to’xtatish, qo’shimcha xotira bo’shatish va belgilash) va hokazolar.
• Operativ xotiraga dasturni yuklash va ularni bajarish;
• Qo’shimcha tashqi qurilmalarga ruxsat (kiritish-chiqarish);
• Operativ xotirani boshqarish.

MS-DOS operatsion tizimi

IBM PC turidagi shaxsiy kompyuterning yaratilishi

• 1981 yil;
• IBM kompyaniyasi birinchi bo’lib ommaviy shaxsiy kompyuter ishlab chiqarishni boshlagan;
• Protsessor Intel 8088.

IBM kompaniyasi operatsion tizim yaratmagan. Bill Gates ularga barcha kompyuterlarga MS-DOS operatsion tizimini o’rnatib sotishni taklif qilgan.

• MS-DOS Intel 8086 protsessorlar oilasi uchun yozilgan;
• Real xotira manzillaridan foydalanilgan;
• MS-DOS hech qachon Intel 80386 va undan yuqori protsessorlarda qo’llanilmagan. Bu eng katta kamchiliklaridan biri hisoblanadi.

Qiziqarli fakt: Linux Torvald o’zining shaxsiy operatsion tizimini yozishni boshlagan.

MS-DOSning asosiy kompanentalari

• IO.SYS – BIOS kengaytmasi
• MSDOS.SYS – buzilishlarga qayta ishlov berish
• COMMAND.COM – buyruqlar qatori interfeysini qo’llab quvvatlaydi
• CONFIG.SYS – tizim sozlamalari va qurilma driverlarini yuklash MSDOS.SYS yuklanishi uchun
• AUTOEXEC.BAT – boshlang’ich paket fayl. Tizim yuklanish vaqtida buyruq protsessorini ishga tushirish va ishlatish.

IT olamida MS-DOS ning o’rni

• IBM PC shaxsiy kompyuterlar uchun birinchi operatsion tizim;
• MS-DOS kompyuter bilan o’zaro aloqani soddalashtirdi;
• Endilikda istalgan odam tayyor shaxsiy kompyuter xarid qilishi va unga dastur yozish imkoniyati paydo bo’lgan edi.

Operatsion tizim yadrosi

Yadro bu operatsion tizimning markaziy qismi hisoblanadi, komyuter resurslariga ruxsatlarni yo’naltirishni ta’minlaydigan dastur;

• MS-DOS operatsion tizimida yadro bo’lmagan, xotira resuriga murojat qilmoqchi bo’lsa to’g’ridan-to’g’ri qurilmaga murojat qilingan;
• Agarda MS-DOS ni boshqa arxitekturaga o’tkazmoqchi bo’lsak, barcha operatsion tizimni qaytadan yozishga to’g’ri kelgan;
• Dasturlarda bir-birining faoliyatiga ta’sirlari bo’lgan, shunki to’g’ridan-to’g’ri barchasi qurilmaga murojaat qilishi natijasida;

Operatsion tizim yadrosining afzalliklari

• Kerakli resursga murojaat qilishda yadro orqali amalga oshiriladi;
• Operatsion tizimni boshqa arxitekturaga o’tkazishda faqat yadroni o’tkazish kifoya;
• Dasturlarning mustaqil ishlash imkoniyatlari paydo bo’ladi;

Yadro arxitekturasi

• Manalitniy yadro
• Mikro yadro
• Gibrid yadro

Monolit yadro

• UNIX
• LINUX
• FreeBSD

Mikro yadro

• QNX (real vaqt OS)
• AIX
• Minix

Gibrid yadro

• Windows NT
• React OS
• NetWare

Universal arxitektura mavjud emas. Har birining afzallik va kamchiliklari mavjud!

Zamonaviy operatsion tizimlar va ularning himoya halqasi

• Funksiyanal xatoliklarga chidamli tizim va foydalanuvchilarni qurilmalardan ajratuvchi xavfsizlik arxitekturasidir.
• Himoya halqalari – kompyuter resurslarini chegaralash apparat ta’minoti mexanizmini .

Amaliyot

1. Virtual Box dasturini internet orqali yuklab olish. https://www.virtualbox.org/wiki/Downloads (o’zingizni operatsion tiziminigizga mosini yuklab oling)
2. Virtual Boxda qo’shimcha pluginini o’rnatish. https://www.virtualbox.org/wiki/Downloads (All supported platforms)
3. Virtual Boxda tarmoq sozlamalarini o’rganish.
4. Virtual Boxda tashqi qurilmalar bilan ishlash. (USB qurilmalarni)
5. Virtual Boxda umumiy katalog yaratish. (Shared folder)